Machtige RO paragraaf in verkiezingsprogramma’s

Vooraf is het goed om te stellen dat ieder verkiezingsprogramma een machtige RO-paragraaf zou moeten bevatten. Vrijwel alle grote thema’s van deze tijd kennen immers een ruimtelijke component: van migratie tot woningbouw, van de wolf tot voedselproductie en van windturbines tot klimaat. Het volstaat niet om deze sectorale thema’s per paragraaf af te handelen. Er moet ook een paragraaf zijn die het integrale perspectief biedt. De hulp van wellicht de machtigste mensen van wie bijna niemand gehoord heeft is broodnodig: planologen. Waar o waar zaten planologen in de verkiezingscommissies?

Onder meer bij de SP, PVV en JA21 hebben ze, gezien het volstrekt negeren van elke vorm van ruimtelijk beleid, nog nooit van planologen gehoord. Ook zaten de planologen niet aan tafel bij partijen waarbij je het misschien wel zou verwachten (VVD, CDA). Van de VVD weten we dat ze niet veel op hebben met visies. De nieuwe Nota Ruimte wordt per abuis wel één keer genoemd met de visionaire oproep dat daarin ‘de ruimtevragen van Defensie verankerd worden’. Het CDA programma is zo mogelijk nog treuriger. Onder de veelbelovende titel ‘plannen voor een duurzame leefomgeving’ lezen we enkel terug dat ‘boeren een sleutelrol vervullen op weg naar een duurzamer land’ en dat de wolf moet worden afgeschoten.

Gelukkig heeft de onzichtbare maar machtige beroepsgroep der planologen wel meegedacht en meegeschreven bij andere politieke groeperingen. Zij hebben natuurlijk via het gezaghebbende romagazine.nl mijn column onder ogen gehad (óf, en uw columnist sluit dat niet uit, zijn de redeneerlijnen in die column een soort van gemeengoed onder planologen).

Het geloof in een vorm van stuurbaarheid van de ruimtelijke ordening is het sterkst terug te lezen in het programma van GroenLinks-PvdA. Er wordt niet alleen ingezet op een nieuwe Nationale Omgevingsvisie maar ook op juridische instrumenten voor normeringen en transitiepaden. De ChristenUnie sluit zich met iets andere bewoordingen hierbij aan. De christenplanoloog heeft een goed historisch besef en wijst op de aloude en beroemde traditie van Rijksnota’s en roept op om, in een mooie Bijbelse traditie, hierin nieuw leven te blazen. Gezien de toon van het programma werkt D66 graag mee op de inhoud van de nieuwe Nationale Omgevingsvisie en zullen de klimaatdoeners hofleverancier worden voor normgetallen gekoppeld aan jaartallen (o.a. halvering stikstof 2030).

De BBB pleit niet expliciet voor een nieuw wervend ruimtelijk toekomstbeeld maar levert op verzoek natuurlijk ook graag bouwstenen aan voor de inhoud (die overigens niet altijd stroken met de inhoud van bijvoorbeeld de normeringen en deadlines van D66). Maar dat is nu niet het punt. De BBB pleit, evenals bijvoorbeeld Volt, expliciet voor een Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Dat is volgens mijn eerdere column één van de voorwaarden voor het ontwikkelen van slagkracht. Ik ben niet tegen het ‘bevorderen van kennisuitwisseling tussen ministeries’ en ‘een meer integrale manier van aanpakken’ (BBB) maar vind dat écht te zwak. Bovendien zie ik graag een écht integraal ministerie en daar past de sectorale opgave van Volkshuisvesting niet bij.

Ik kom dan toch weer terecht bij de planologen van GroenLinks-PvdA en de ChristenUnie. Zij pleiten voor een minister van Ruimtelijke Ordening met doorzettingsmacht om ‘zo nodig de samenhang van het ruimtelijk beleid en de noodzaak van meervoudig ruimtegebruik bij collega-bewindspersonen af te dwingen’ (GL-PvdA). ‘We moeten terug naar een landelijke coördinatie van de ruimtelijke ordening […] geen verkokerde aanpak vanuit departementen’ (CU). En de CU benoemt iets heel wezenlijks: versterk de duidelijkheid voor provincies, waterschappen en gemeenten die het ruimtelijk beleid binnen de kaders van de Omgevingswet uitvoeren. Dus geen onoplosbare ruimtelijke puzzels.

Met alleen een visie en een organisatie ben je er natuurlijk ook niet. Hoe zit het met de euro’s? Moeten we voor integrale opgaven weer gaan bedelen bij nationale sectorale potten? De planoloog van de ChristenUnie is niet alleen een visionair maar heeft kennelijk ook met de poten in de modder gestaan. De ChristenUnie pleit voor meer budget voor provincies en gemeenten vanuit de constatering dat de financiën onder druk staan terwijl de integrale ruimtelijke uitdagingen steeds meer vergen. ‘Daarom komen er regelvrije extra middelen voor decentrale overheden om met maatwerkoplossingen de grote ruimtelijke transities mogelijk te maken, bijvoorbeeld via specifieke programma’s onder de Nationale Omgevingsvisie.’ Amen!

Nu nog hopen dat de NSC een goede planoloog heeft weten te vinden.

Dit blog verscheen in september 2023 op ROmagazine en is geschreven door Henk Werksma (H2Ruimte)