Drie gemeenten in Midden-Limburg – Maasgouw, Echt-Susteren en Roerdalen (de zogenoemde MER-gemeenten) – beschikken over unieke kwaliteiten op het gebied van landschap, natuur, cultuur en economie (waaronder landbouw, toerisme en recreatie) en willen die kwaliteiten handhaven dan wel versterken. De gemeenten beseffen dat de ondergrond een belangrijke drager is van die kwaliteiten. Een zorgvuldige omgang met die ondergrond is gewenst. Een integrale aanpak van onder- en bovengrond (3D-ordening) is uitgewerkt in een inspiratiedocument voor elke gemeente met als titel “Ondergrond in beeld”. Het project levert kennis en inspiratie op voor gebruik bij de implementatie van de Omgevingswet en op termijn de opstelling van de omgevingsvisie en het omgevingsplan van de drie betrokken gemeenten.
Klanten
Samen werken aan maatschappelijke opgaven
‘Ondergrond in beeld’ beantwoordt de vraag welke kansen en bijdragen de ondergrond biedt bij de aanpak van actuele maatschappelijke opgaven. Uitgaande van de opgaven uit de coalitieakkoorden 2018-2022 en de strategisch beleidsnota’s voor het fysieke domein in de drie gemeenten is nagegaan hoe de ondergrond kan helpen om deze opgaven te realiseren. Dit is gedaan in een interactief proces met een aantal werksessie waaraan alle relevante disciplines binnen de gemeenten hebben deelgenomen. Ook is deelgenomen door partnerorganisaties als de GGD Limburg-noord, Waterschap Limburg, Watermaatschappij Limburg (WML) en de Limburgse Land- en Tuinbouw Bond (LLTB).
Zo is invulling gegeven aan een van de procesdoelen van het project: de bewustwording stimuleren dat ondergrond onlosmakelijk verbonden is met de bovengrond en dat dit kansen biedt voor de verdere ontwikkeling van de MER-gemeenten. Het inspiratiedocument ‘Ondergrond in beeld’ motiveert het belang van een 3D-ordeningsaanpak. Het biedt laagdrempelige hulpmiddelen aan voor de wijze van (samen)werken tussen disciplines. Het bevat suggesties welke ondergrondaspecten relevant kunnen zijn bij concrete opgaven. Bijvoorbeeld welke afwegingscriteria, gerelateerd aan de ondergrond, kun je gebruiken bij het al dan niet mogelijk maken van de aanleg van zonneparken in het landelijk gebied? Het bevat voor professionals op het gebied van de leefomgeving informatie over de betekenis van de verschillende ondergrondkwaliteiten voor hun werk aan bijvoorbeeld de omgevingsvisie, maar ook omgevingsplan en projecten.
Ambtelijk pilotproject
‘Ondergrond in beeld’ is een ambtelijke pilot van de gemeenten Maasgouw, Echt-Susteren en Roerdalen in samenwerking met de Provincie Limburg en Servicecentrum MER met ondersteuning van H2Ruimte. De Provincie wil dat een duurzame benutting en bescherming van de ondergrond integraal onderdeel is van het omgevingsbeleid. En ze wil dit oppakken in nauwe samenwerking met gemeenten en andere partners. Dit vraagt om een bewustwordingstraject van kansen die de ondergrond biedt voor de ontwikkeling in Limburg. Essentieel daarbij is de ontwikkeling en inbedding van werkwijzen om de ondergrond te verankeren in reguliere beleidstrajecten, met aansluiting op de Omgevingswet. In de gemeenten Maasgouw, Echt-Susteren en Roerdalen deed de mogelijkheid zich voor om in de praktijk te testen hoe deze bewustwording kan worden gerealiseerd.
Roerdalen
De gemeente Roerdalen ligt in een prachtig en waardevol cultuurlandschap met de Roer en het Roerdal als centrale elementen. In een krans om het Roerdal liggen de zes kernen van de gemeente. Aan de oostkant van de gemeente ligt het Nationaal Park Meinweg, een bijzonder terraslandschap. Westelijk van Roerdalen, maar niet op het grondgebied van Roerdalen, loopt de Maas. De Maas en de Rijn hebben sterk het huidige landschap van Roerdalen bepaald. Deze rivieren hebben in de lange geologische geschiedenis zich een weg in het landschap gebaand. Het resultaat is een interessante afwisseling van rivier- en beekdalen met de Roer in het centrum, oude ontginningen en een terraslandschap met een rijke natuur. Dit terraslandschap heeft drie steile overgangen tussen de verschillende terrassen. Deze zijn ontstaan door erosie van afgezette sedimenten van Maas en Rijn én door verschuivingen in de aardkorst. Het totale hoogteverschil tussen de drie terrassen bedraagt ongeveer 50 meter. Dwars op de terrassen zijn twee beekdalen ontstaan: het dal van de Boschbeek en van de Roode Beek. Tussen deze beken en beekdalen liggen stille vennetjes en uitgestrekte bossen en heidevelden.
De Roer bepaalt zichtbaar het beeld van Roerdalen. Dit is niet alleen bovengronds waar te nemen. Ook in de ondergrond van Roerdalen heeft de Roer zijn sporen nagelaten; maar nog veel sterker zijn daar de sporen van de Maas en de Rijn. Een rijk ondergrondarchief, verschaft inzicht in de ontstaansgeschiedenis van het landschap en diens bewoningsgeschiedenis. Grafvelden en celtic fields van voor onze jaartelling geven inzicht hoe mensen toen geleefd hebben en landbouw hebben bedreven. Naast archeologische schatten herbergt de ondergrond kwaliteiten zoals schoon water, een omvangrijk bodemleven van belang voor voedselproductie, ruimte voor bouwwerken, kabels en leidingen en drager van dorp en landschap, die de veelzijdigheid van Roerdalen mede bepalen. Kwaliteiten die zijn te benutten om Roerdalen nog mooier, duurzamer en leefbaarder te maken. De gemeente Roerdalen gaat voor “klein geluk”. Het unieke gevarieerde landschap is daarvoor een belangrijke drager.
De vraag hoe kan de ondergrond bijdragen aan de oplossing van maatschappelijke opgaven vormt een rode draad in Ondergrond in beeld. Om welke maatschappelijke opgaven gaat het dan in Roerdalen? Op basis van “Samen doen, verder werken aan geluk, coalitieakkoord 2018-2022”, de meerjarenbegroting en diverse beleidsnota’s, waaronder de Structuurvisie Roerdalen 2030, zijn zes maatschappelijke opgaven benoemd, die twee aan twee geclusterd zijn.
I. Bebouwd gebied
1. Leefkwaliteit in kernen en wijken
2. Gebiedsontwikkeling: woningbouw en (herstructurering) bedrijfsterreinen
II. Buitengebied
3. Landschap, natuur en cultuurhistorie
4. (Verbrede) landbouw, toerisme en recreatie
III. Klimaatverandering
5. Energietransitie
6. Klimaatadaptatie
Rollen en producten
H2Ruimte heeft in dit traject de werksessie voorbereid en begeleid en heeft het inspiratiedocument geschreven onder begeleiding van de gemeenten Maasgouw, Echt-Susteren en Roerdalen, Servicecentrum MER en de provincie Limburg. Het project is uitgevoerd in samenwerking met Carthago Consultancy (o.a. de kaarten) en VAN81 (vormgeving).
Het samenwerkingsproject van de drie gemeenten met betrokken partners heeft drie eindrapporten opgeleverd:
– Ondergrond in beeld, pilotproject ondergrond en Omgevingswet Roerdalen.
– Ondergrond in beeld, pilotproject ondergrond en Omgevingswet Maasgouw
– Ondergrond in beeld, pilotproject ondergrond en Omgevingswet Echt-Susteren
De rapporten kennen dezelfde opbouw, maar de invulling is voor elke gemeente op maat gemaakt. Elke gemeente heeft eigen (ondergrond)kwaliteiten, beleidsaccenten en een specifieke identiteit, die herkenbaar terugkomen in woord en beeld de afzonderlijke rapporten.
